همگي ما از نمايش دلپذير بعضي از شطرنجبازان برجسته جهان در مسابقات نامزدهاي قهرماني شطرنج جهان درلندن(2013) لذت برديم. با اين حال، ‌کيفيت دقيق بازي ها در مسابقات چگونه بود؟ و آيا مي توان با معيارهايي اين کيفيت را اندازه گرفت؟ آيا مي توانيم بطور منصفانه کيفيت اين بازي ها را با ادوار گذشته رويارويي هاي قهرماني شطرنج جهان مقايسه کنيم؟ ماتي گوئيد و ايوان براتکو در اين زمينه پژهشي را انجام داده اند که با هم مي خوانيم : 

مسابقات نامزدها 2013

ارزيابی رايانه ای کيفيت بازی ها

دانشگاه ليوبليانا ، دانشکده  مهندسي کامپيوتر و اطلاعات ، آزمايشگاه هوش مصنوعی

در اين مقاله تلاش داريم تابوسيله تحليل هاي رايانه اي (آناليز هاي کامپيوتري) حرکات انفرادي ( تک حرکت به تک حرکت) بازي شده بوسيله شطرنجبازان ، پاسخي را براي سوالات مطرح شده در ابتداي اين مطلب بيابيم. موتورهاي شطرنجي نيرومند و سخت افزارهاي رايانه اي قدرتمند در حال رشد، اين امکان را به ما مي دهند تا نگاه عميق تر و فراتري به بازي ها (صرف نظر از نتايج آن ها) داشته باشيم. همانطور که همه ما مي دانيم، يک اشتباه به تنهايي کافي است تا يک بازي بسيار خوب را خراب کند. نتايج بازي ها لزوماً کيفيت بازي را منعکس نمي کنند. افزون بر اين، به نظر مي رسد  که کيفيت بازي ها با ظهور داده هاي وسيع بازي هاي شطرنج و موتورهاي شطرنجي نيرومند، بطور چشمگيري بهبود يافته اند.

در اين مقاله،‌بطور خلاصه نتايج تحليل هاي رايانه اي بازي هاي انجام شده بوسيله موتور هوديني 1.5a (64-bit) با عمق جستجوي  20 لايه ( ply - مترجم:هر لايه عبارت است از يک نوبت حرکت براي هر طرف . به اين ترتيب که پس از 20 حرکت در يک بازي شطرنج ،‌40 لايه در آن به انجام رسيده است) را در مسابقات نامزدهاي اخير در لندن ارايه مي کنيم. در بررسي هاي قبلي ما ( مقاله  استفاده از موتورهاي شطرنجي براي تخمين مهارت هاي انسان ) ثابت کرديم که (بصورت جايز الخطا(موتورهاي شطرنج مي توانند رتبه بندي کاملا قابل اعتمادي  از بازيکنان را ايجاد کنند. احتمالا، تعجب خواهيد کرد که اگر بدانيد، ‌موتورهاي مختلف با عمق جستجوي متفاوت تقريبا همان رتبه بندي و يا رتبه بندي هاي نزديکي را ارايه مي دهند.اين روش بطور خلاصه در زير شرح داده شده است. درحالي که روش مورد بحث، ‌بدون شک درباره کيفيت بازي، بازي هاي تحليل شده  ديدگاه هايي را به ما ارايه مي دهد.

مسابقات نامزدهاي فيده 2013

مطابق با هوديني ( 20 لايه)، ‌مگنوس کارلسن در مسابقات نامزدهاي فيده(2013) بهترين امتياز رايانه اي را بدست آورد. شايد بزرگترين شگفتي در اين خصوص، نمره عالي رايانه اي الکساندر گريچوک است که مسابقات را با امتيازي کمتر از ٪50 در جدول مسابقات به پايان برد. بر اساس اين بررسي،‌ ولاديمير کرامنيک نيز در سطح بسيار بالايي بازي کرده است.

نمرات رايانه ای نامزدهای فيده 2013

( نمرات کمتر بيانگر کيفيت بهتر بازي مي باشد )

نتايج  نشان دهنده اين است که کيفيت بازي انجام شده توسط نامزدها بسيار بالا بوده است.بويژه، ‌نمره کارلسن دومين نمره عالي است که تا کنون در بررسي هاي ما در مسابقات و يا روياريي هاي تمام مسابقات سطح بالا  بدست آمده است .

بايد اشاره کنيم که هر دو نمره رايانه اي  کارلسن و کرامنيک  بطور قابل توجهي در دور هاي پاياني  بد شده است. پس از دور دهم نمرات آن ها هر دو زير  3.00بود. که حقيقتا قابل توجه هستند:  متعاقبا  بطور خلاصه خواهيم ديد،‌همانطور که نتايج را در نمودارهاي بالا با نتايج بدست آمده 15 قهرمان کلاسيک جهان در رويارويي هاي قهرماني شطرنج جهان در اوج کار آن ها مقايسه خواهيم کرد.

روياوريي جهان قهرماني شطرنج جهان

( 2012 - 1886 )

در نمودار پايين،‌ ما نتايج مرتبط  بدست آمده با همان برنامه در همان سطح جستجو(هوديني با عمق 20 لايه ) را مي بينيم.

مقايسه قهرمانان شطرنج جهان

نمرات کمتر بيانگر کيفيت بازی بهتر مي باشد

نتايج  بيانگر اين است که در شرايط نمرات رايانه اي، ويشي آناند و ولاديمير کرامنيک بهترين عملکرد را در بين بازيکنان در رويارويي هاي شطرنج قهرماني جهان داشته اند.شايان ذکر است که چندين بازيکن نمرات نسبتا مشابهي را بدست آورده ند.

با مقايسه دو نمودار مي توانيم مشاهده کنيم که سه بازيکن برتر نامزدهاي 2013(کارلسن،گريچوک و کرامنيک) نمرات به مراتب بهتري را نسبت به ميانگين نمرات هر يک از 15 بازيکن کلاسيک قهرمان جهان در رويارويي هاي کلاسيک قهرماني جهان دريافت نموده اند.

اما در مورد نتايج قهرمانان جهان در رويارويي هاي قهرماني انفرادي جهان چطور؟ در اين جا فهرست نتايج انفرادي 10 بازيکن برتر  با استفاده از همان برنامه در همان سطح  و با همان عمق جستجو را داريم:

10 نمره برتر در رويارويی هاي قهرمانی جهان

( نمرات کمتر بيانگر کيفيت بهتر بازی است )

بدين ترتيب،‌بهترين کيفيت بازي ( که توسط هوديني 1.5aدر 20 لايه جستجو مورد ارزيابي واقه شده ) توسط ولاديمير کرامنيک در رويارويي قهرماني جهان مقابل پتر لکو بدست آمده است. همانطور که در بالا نيز اشاره شد، هردو بازيکن کارلسن و کرامنيک  در حال دستيابي  به حتي نمرات بهتري  در ده دور اول مسابقات نامزدها بوده اند. شرح مختصري درباره اين روش:

روش مورد استفاده جهت بدست آوردن نتايج ارايه شده در اين مقاله در تحقيق علمي زير شرح داده شده است:

م.گوئيد و آ.براتکو  :‌استفاده از تحقيق اکتشافي  بر اساس نتايج موتورهاي برآورد مهارت انساني در شطرنج . نشريه ICGA،‌ مجلد 34،‌شماره 2،‌صفحات 81-71 ،‌2011 [نسخه PDF]. علاقمندان مي توانند اطلاعات بيشتري را در مقاله  سايت ChessBase: استفاده از موتورهاي شطرنج براي برآورد مهارت هاي انسانی پيدا کنند.

در اينجا خلاصه اي از روش (برای توضيح مقاله بالا را ببينيد) را مي بينيم :

•     تحليل هر بازي از حرکت دوازدهم شروع مي شود.
•    موتور شطرنجي بهترين حرکات را ( بر اساس رايانه) و حرکات بازي شده توسط بازيکن را ارزيابي مي کند.
    
•    تمام ارزيابي هاي موتور در همان عمق بدست آمده است.
•   به اين ترتيب نمره حاصله متوسط اختلاف ميانگين بين ارزيابي هاي بهترين حرکات و بهترين حرکات انجام شده مي باشد.
•   اگر اشتباه بازيکن (که توسط موتور ديده مي شود)‌در حرکت خاصي بيش از 3.00 باشد، نمره براي اين حرکت خاص 300 سانتي پاون ( centipawn- مترجم : در صورتي که خوانندگان عزيز و يا مترجمين و کارشناسان واژه فارسي مناسبي براي اين کلمه در نظر دارند با اينجانب تماس بگيرند)در نظر گرفته مي شود ( براي جلوگيري از جرايم بالاي بي دليل جهت اشتباهات فاحش).
• حرکاتي که هم توسط رايانه پيشنهاد شده و هم توسط بازيکن بازي شده و ارزيابي  خارج از بازه [-2.00, 2.00]  باشد،‌ در نظر گرفته نمي شوند.( در وضعيت هايي  بوضوح برنده اي که بازيکنان وسوسه مي شوند تا حرکت ساده و بي خطري را بجاي حرکت قوي اما خطرناک بازي کنند. اين گونه حرکات نازل،‌از نقطه نظر عملي،‌ کاملا موجه مي باشند.بطور مشابه ،‌در وضعيت هاي بازنده،‌ بازيکنان گاهي بطور عمد حرکت بدتري را انتخاب مي کنند.
• در نمودار بالا، تمام نمره ها به سانتي پاون داده شده است.

بايد تاکيد کنيم که نمرات بدست آمده توسط  اين برنامه تنها اختلاف هاي ميانگين بين انتخاب هاي  حرکات بازيکنان  و انتخاب رايانه را اندازه گيري مي کنند. بررسي هاي متعدد نشان داده اند که  اين نمرات  که با موتور شطرنجي مورد استفاده، مرتبط مي باشند،‌ فرصت هاي خوبي براي ايجاد رتبه بندي منطقي بازيکنان  ارايه مي دهند.

يک توضيح  ضروري درباره روش نمره دهی رايانه ای اين است که پيچيدگي هاي يوزسيون را در نظر نمي گيرد. در نتيجه، ‌ پيش بيني مي شود بازيکناني  که تمايل به وضعيت هاي ساده تر دارند، احتمالا خطاهاي کمتر و در نتيجه نمرات بهتر رايانه اي را بدست مي آورند. براي حائز شرايط بودن نتايج نمرات رايانه اي از منظر پيچيدگي،‌ما برآوردهاي پيچيدگي ميانگين بازي هاي هر بازيکن  را اضافه مي کنيم. پرآوردهاي پيچيدگي  با استفاده    از روش هاي شرح داده شده در پژوهش م.گوئيد و آي. براتکو  محاسبه شده است: نشريه ICGA،‌مجلد 29،‌شماره 2. صفحات 73-65 ، 2006

مجدداً،‌ موتور شطرنجي هوديني 1.5a (64-bit)براي محاسبه برآورد پيچيدگي ها مورداستفاده واقع شده است و اين بار ( مطابق با الگوريتم) جستجو در اعماق مختلف در محدوده بين 2 و 15 لايه انجام شده است.

برآورد پيچيدگی ميانگين بازيهای هر بازيکن در رويارويی های قهرمانی جهان (چپ)

مسابقات نامزدهای فيده - 2013 (راست)

نمرات پايين تر بيانگر تمايل به وضعيت های ساده تر می باشد

اين نتايج، مشاهدات قبلي را  موردتاييد قرا مي دهند به اين ترتيب که نمره بالاي کاپابلانکا به لحاظ اختلاف  هاي ميانگين پايين در ارزيابي هاي رايانه اي  بين حرکات بازيکن و حرکات رايانه به دليل نوع بازي است که بيشتر گرايش به وضعيت هاي کمتر پيچيده دارد.

شايان ذکر است که مطابق با نتايج ارايه شده در نمودار بالا،‌ آرونيان بطور ميانگين  بيشترين وضعيت هاي پيچيده را در  مقايسه با ساير نامزدها داشته است. از سوي ديگر،‌ نمره رايانه اي بالاي ‌کارلسن ( کيفيت ارزيابی شده بازی ) به هيچ وجه به نظر نمي رسد که در نتيجه پيچيدگي وضعيت هايي است که در بازي هاي او حادث شده است.

منبع اصلی : پایگاه شطرنج

منبع فارسی : سایت شطرنج ایرانیان ( مترجم : علی قائم مقامی )

پایگاه خبری تخصصی ورزش شطرنج پایتخت تاریخ و تمدن ایران زمین

" همدان شطرنج "

www.hamadanchess.lxb.ir

www.hamadanchess.loxblog.com